BASIN İŞ KANUNU MADDE 14/2’DE DÜZENLENMİŞ OLAN ÜCRET ve FAZLA MESAİNİN GEÇ ÖDENMESİ YA DA HİÇ ÖDENMEMESİ HALİNDE UYGULANAN %5 GÜNLÜK FAZLA ÖDEME MADDESİNİN ANAYASA’YA AYKIRILIĞI NEDENİYLE VERİLEN İPTAL KARARI İLGİLİ
ANAYASA MAHKEMESİ KARARI (2019/48E., 2019/74K.)
İtirazın Konusu:5953 sayılı Basın Mesleğinde Çalışanlarla Çalıştırılanlar Arasındaki Münasebetlerin Tanzimi Hakkında Kanun’un 04.01.1961 tarih ve 21 sayılı Kanun’un 1. maddesiyle değiştirilen Ücret başlıklı m. 14/2(“Gazetecilere ücretlerini vaktinde ödemeyen işverenler, bu ücretleri, geçecek her gün için yüzde beş fazlasıyla ödemeye mecburdurlar.”) ve Çalışma müddeti ve fazla mesai başlıklı Ek m.1/8 ikinci cümlesinin (“Fazla çalışma ücretlerinin gününde verilmemesi halinde, her geçen gün için % 5 fazlasıyla ödenir.”) basın mesleğinde çalışanların diğer çalışanlara oranla fazla ödeme alacağı ve diğer çalışanlara göre gazetecilere bariz bir ayrıcalık tanındığı; bu durumunda uygulanacak yaptırımın teşebbüs sahiplerine karşı aşırı ve katlanılmaz bir külfet yüklediği ve Anayasa’nın 2, 5, 10, 11, 48 ve 49. maddelerine aykırılığı iddiasıyla iptalinin talep edilmesidir.
İtirazın gerekçesi ise şu şekildedir: İş akdi ile işçi statüsünde çalışanların büyük bir kısmının 4857 sayılı İş Kanunu’na tabi olarak çalıştığı, bunun yanında basın sektöründe çalışan gazetecilerin tabi olduğu 5953 sayılı Kanun gibi özel Kanunların da bulunduğu göz önüne alınıp kanunların lafzı karşılaştırıldığında; 4857 sayılı Kanun’a tabi olarak çalışan işçilerin ücretlerinin ödenmemesi durumunda en yüksek banka mevduat faizinin uygulanması, basın çalışanlarına alacaklarının zamanında ödenmemesi durumunda ise temerrüt şartı dahi aranmadan borcun günlük%5, yıllık %1825’e varan bir oranda fazlasıyla ödenmesinin gerekeceği ve bu zamlı ödemeye ayrıca %9 oranında faiz uygulanacağı düşünüldüğü takdirde basın mesleğinde çalışanların diğer çalışanlara oranla 100 kat fazla ödeme alacağı ve diğer çalışanlara göre gazetecilere bariz bir ayrıcalık tanındığı; bunun da kanun önünde eşitlik, hukuk devleti, ve hukuki güvenlik ilkelerini zedelediği; bu oranın makul ve ölçülü bir fark olmadığı ve aynı zamanda da sözleşme hürriyetini etkilediği ve çalışma barışına da zarar verdiği belirtilmiş olup Anayasa’nın ilgili 2, 5, 10, 11, 48 ve 49. maddelerine aykırı olduğu ileri sürülmüştür.
“Anayasa’ya aykırılık sorunu açısından; kanunların kamu yararı amacına yönelik olması genel, objektif, adil kurallar içermesi ve hakkaniyet ölçülerini gözetmesinin hukuk devletinin gereği olduğu bu nedenle kanun koyucunun hukuki düzenlemelerde kendisine tanınan takdir yetkisini anayasal sınırlar içinde kullanması gereği belirtilmiştir. Anayasa m. 48:‘Herkes, dilediği alanda çalışma ve sözleşme hürriyetlerine sahiptir. Özel teşebbüsler kurmak serbesttir. Devlet, özel teşebbüslerin milli ekonominin gereklerine ve sosyal amaçlara uygun yürümesini, güvenlik ve kararlılık içinde çalışmasını sağlayacak tedbirleri alır.’hükmü ile çalışma ve teşebbüs hürriyeti güvence altına alınmıştır. Bu nedenle de itiraz konusu kuralın Anayasa’ya uygunluk denetiminin öncelikle basın sektöründe faaliyet yürütenlerin teşebbüs özgürlüğü çerçevesinde ele alınması gerekmektedir.
Teşebbüs hürriyetine getirilen sınırlamaların aynı zamanda AY’de öngörülen sınırlama sebebine uygun ve ölçülü olması gerekir (AY m.13).
Ücrette adalet sağlanması başlığını taşıyan AY m.55: ‘Ücret emeğin karşılığıdır. Devlet, çalışanların yaptıkları işe uygun adaletli bir ücret elde etmeleri ve diğer sosyal yardımlardan yararlanmaları için gerekli tedbirleri alır.’hükmü çerçevesinde ve devletin pozitif yükümlülükleri bağlamında ücrette adaletin sağlanması için çalışanların yaptıkları işe uygun, adaletli bir ücret elde etmeleri ve diğer sosyal yardımlardan yararlanabilmeleri için gerekli tedbirleri almak amacıyla teşebbüs hürriyetine sınırlamalar getirilebilecektir.
Gazeteciler bakımından bazı alacakları alamamaları durumunda günlük %5 fazlasıyla ödenmesi gerektiği yönündeki düzenleme gazetecilerin mesleki sorumluluk ve görevlerini en iyi şekilde yerine getirebilme amacı taşısa da bu düzenleme basın sektöründe faaliyet yürütenlerin teşebbüs özgürlüğünü sınırlayıcı nitelikte olup sınırlamanın orantısının da ayrıca değerlenmesi yapılmalıdır. İşverenin teşebbüs özgürlüğü ile gazetecilerin toplumun çıkarları arasında makul bir denge kurulmalı; fazla çalışma ücreti alacaklarının zamanında ödenmemesi durumunda uygulanacak yaptırım, teşebbüs sahiplerine karşı aşırı ve katlanılmaz bir külfet yüklememelidir. Aksi takdirde sebepsiz zenginleşme de gündeme gelebilecektir.”
Kararda; ilgili kuralla getirilen ekonomik tedbirin ağırlığı dikkate alındığında böyle bir ödemeye hükmedildiğinde ulaşılan miktar, işverenin ekonomik varlığı ve geleceğini ağır biçimde etkileyecek ve bu nedenle de ölçülülük ilkesinin ihlali gündeme gelecektir şeklinde bir tespitte bulunulmuştur.
“İş akdi ile işçi statüsünde çalışmakla birlikte farklı kanun hükümlerine tabi olan işçilerin fazla çalışma ücreti alacaklarının zamanında ödenmemesi durumuna ilişkin olarak eşitlik ilkesi bakımından yapılacak anayasallık denetiminde AY m.10 çerçevesinde; aynı ya da benzer durumda olan kişiler açısından farklı muamelelerin olup olmadığının değerlendirilmesi yapılıp, bu bağlamda da farklılık gözetilip gözetilmediği belirlenmelidir.
Basın sektöründe çalışan gazetecilere fazla çalışma ücreti alacaklarının zamanında ödenmemesi durumunda ise günlük %5 oranla fazla ödeme düzenlenmesinin diğer işçiler açısından farklılık yaratacağı anlaşılmaktadır. Gazetecilerin ifa ettikleri görevin özelliği düşünüldüğünde dahi getirilen düzenlemenin nesnel ve makul bir temele dayandığı söylenemeyecektir. Ayrıca ölçülülük ve eşitlik ilkesiyle de bağdaşmayacaktır. Açıklanan nedenlerle kuralın Anayasa’nın 2, 10, 13 ve 48. maddelerine aykırı olduğu ve İPTALİ gerekir. ‘’ şeklinde OY ÇOKLUĞUYLA 19.09.2019 tarihinde karar verilmiştir.
İlgili linkler:
–– Anayasa Mahkemesinin 19/9/2019 Tarihli ve E: 2019/48, K: 2019/74 Sayılı Kararı